fbpx

Λίγα λόγια για την Έκφραση – Έκθεση

Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική …

Κληρονόμοι μιας γλώσσας με πορεία χιλιετιών, κληρονόμοι μιας γλώσσας λεξιπλαστικής, νευρώδους, μελωδικής είναι καθήκον μας να εκμεταλλευτούμε τον πλούτο της και τις δυνατότητές της, ώστε να εκφραζόμαστε καίρια, να ακριβολογούμε, να επιχειρηματολογούμε, να καταλαβαίνουμε τις λεπτές εννοιολογικές διακρίσεις, τις ανεπαίσθητες υφολογικές διαφοροποιήσεις, όπως προκύπτουν από τις λεξιλογικές και τις συντακτικές επιλογές του συγγραφέα.

Σκοπός λοιπόν της διδασκαλίας του μαθήματος δεν είναι μόνο

    • να διδάξει στο μαθητή πώς να ξεχωρίζει ένα παραγωγικό από ένα επαγωγικό ή αναλογικό συλλογισμό,
    • ούτε φυσικά να μένει στον τρόπο ανάπτυξης της παραγράφου,
    • ούτε τυποποιημένα να εφαρμόζει τεχνικές πύκνωσης του λόγου,
    • ούτε απλώς να αναπαράγει μηχανιστικά τα διάφορα «κειμενικά» είδη, πώς δηλαδή να γράφει άρθρο, δοκίμιο, επιστολή, ομιλία κτλ αναμηρυκάζοντας τετριμμένα επιχειρήματα, έτοιμα σχήματα σκέψης, •

βασικός μας στόχος είναι να εξοπλίσουμε το μαθητή με κριτική σκέψη, ώστε

    • να μπορεί να εισδύει στο βάθος του κειμένου και να ανακαλύπτει τις υπόρρητες έννοιες,
    • να αντιπαραβάλλει στη σκέψη του συγγραφέα τις δικές του αντιρρήσεις,
    • να μην πείθεται εύκολα,
    • να μην χειραγωγείται,
    • να αναζητά επομένως το καίριο επιχείρημα,
    • να είναι ανοιχτός σε διαφορετικές ερμηνείες και προσεγγίσεις.

Για το λόγο αυτό από την Α΄ Λυκείου ως τη Γ΄ Λυκείου ενθαρρύνουμε το διάλογο, τον αντιρρητικό διάλογο, ο οποίος όμως στηρίζεται όχι στη στείρα άρνηση αλλά στην εμπεριστατωμένη επιχειρηματολογία.

    • Με προσεκτικά επιλεγμένα κείμενα που περισσότερο παρωθούν τη σκέψη παρά εκφράζουν βεβαιότητες,
    • με ποικιλία κειμενικών ειδών που αποκαλύπτουν τους περιορισμούς τους οποίους θέτουν πολλές φορές οι συνθήκες σύνταξης ενός λόγου, το «ακροατήριο» ή το «αναγνωστικό κοινό» στο οποίο απευθυνόμαστε, ο τόπος που εκφωνείται ένας λόγος, η ηλικία του πομπού, το μέσο δημοσίευσης, η θέση που κατέχει ο πομπός σε ένα δομημένο σύστημα εξουσίας (π.χ αλλιώς μιλάει ένας πρωθυπουργός όταν απευθύνεται στον ελληνικό λαό, αλλιώς όταν απευθύνεται ως ηγέτης στη βάση του κόμματός του, αλλιώς όταν μιλάει με τους εταίρους του στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλιώς όταν μιλάει στην οικογένειά του, αλλιώς στις ιδιωτικές του συζητήσεις, αλλιώς …),
    • με σχολιασμό της επικαιρότητας και σύνδεση των συζητούμενων θεμάτων με προβληματισμούς που θέτει η καθημερινότητα,
    • με ολόπλευρο φωτισμό των θεμάτων και όχι εύκολη, επιφανειακή προσέγγιση – που πολλές φορές, ως τέτοια, καταλήγει σε λογικά αδιέξοδα –

υπηρετούμε την ανεξαρτησία της σκέψης και την αποτελεσματικότητα του λόγου μας. 

Και η αποτελεσματικότητα του λόγου μας, όπως προείπαμε, εν πολλοίς εξαρτάται από το ποιος μιλάει, σε ποιον μιλάει, με ποια αφορμή, για ποιον λόγο κτλ. Όλα αυτά τελικά συνιστούν ένα χώρο που απαιτεί «σκηνοθεσία». Στόχος μας με λίγα λόγια είναι να γίνουμε καλοί «σκηνοθέτες». Να «σκηνοθετήσουμε» το λόγο μας έτσι ώστε να είναι αποτελεσματικός. Και όπως μια ταινία είναι βαρετή, όταν επαναλαμβάνει κλισέ, όταν ξέρεις από τα 5 πρώτα λεπτά την εξέλιξη και το τέλος της, έτσι και μία «έκθεση» είναι βαρετή,

    • όταν αναμασά κοινοτυπίες, τετριμμένα επιχειρήματα,
    • όταν πνίγεται στην υπερβολή,
    • όταν δογματίζει,
    • όταν αφήνει κενά στην «πλοκή».

Για να αποφύγουμε λοιπόν την «αποτυχημένη σκηνοθεσία» πρέπει

    • να αναζητήσουμε την πρωτοτυπία στη σκέψη,
    • να φωτίσουμε τα «γεγονότα» από την πλευρά που θα αναδείξει τη σκέψη μας και θα υπηρετήσει το στόχο μας,
    • να ενδύσουμε την επιχειρηματολογία με τα κατάλληλα για την περίσταση ενδύματα,
    • να επιλέξουμε τους κατάλληλους ηθοποιούς που θα σηκώσουν το βάρος της παράστασης.

Για να τα πετύχουμε αυτά έχουμε στα «σκηνοθετικά» χέρια μας τις λέξεις και τα σημεία στίξης. Αυτά τα λιτά (;) εργαλεία μας αρκούν για να παρουσιάζουμε κάθε φορά ένα ωραία σκηνοθετημένο έργο. Μας αρκούν

    • για να πείθουμε,
    • να συγκινούμε,
    • να προβληματίζουμε,
    • να φωτίζουμε τη σκέψη μας,
    • να αφήνουμε υπαινιγμούς,
    • να δίνουμε τροφή για σκέψη, με μια λέξη
    • να γράφουμε αποτελεσματικά.

Κλείνοντας, μας έρχεται στο μυαλό μία  χαρακτηριστική  σκηνή από το «ΕΞΠΡΕΣ ΤΟΥ ΜΕΣΟΝΥΚΤΙΟΥ». Ο πρωταγωνιστής αρνείται να ακολουθήσει το ρεύμα των εγκλείστων που κινούνται προς μια συγκεκριμένη κατεύθυνση και ακολουθεί πορεία αντίστροφη αλλά λυτρωτική. Δεν είναι απλή αντίδραση, δεν είναι άρνηση για την άρνηση. Είναι κίνηση διάσωσης της αξιοπρέπειας και της λογικής. Αυτή τη δύσκολη αλλά λυτρωτική «κίνηση» σας καλούμε να ανακαλύψουμε μέσα από το γοητευτικό μάθημα της γλώσσας. Με λογισμό και όνειρο …